Monteskiusz, a właściwie Charles Louis de Secondat, czy też – baron de La Brède et de Montesquieu, przyszedł na świat w La Brède, 18 stycznia 1689 roku. Zmarł w Paryżu 10 lutego 1755 roku. Był francuskim filozofem, prawnikiem, wolnomularzem i pisarzem doby Oświecenia.
Spis treści
Krótki życiorys Monteskiusza
Monteskiusz (ur. w La Brède, 18 stycznia 1689 roku – zm. w Paryżu 10 lutego 1755 roku) należy do czołowych filozofów i twórców doby oświecenia. Jako krytyk ancient regimu potrafił zaproponować coś znacznie poza samą krytykę systemu, ponieważ położył teoretyczny fundament pod rzeczywiste nadejście we Francji republiki. Przełamał on myślenie kategoriami „Lewiatana” autorstwa Hobbesa, wprowadzając to co zobaczył i zanalizował obserwując system polityczny najlepiej wówczas rozwiniętej demokracji, mianowicie ustroju brytyjskiego. Nie było to jednak czcze wnioskowanie, ale rzetelna analiza. Dedukcje jakie Monteskiusz poczynił są dziś istotą prawoznawstwa. Jest on bowiem autorem tak zwanego trójpodziału władzy.
Monteskiusz jako doskonały wzór osobowości doby oświecenia jest nie do przecenienia. Wyróżniamy bowiem u niego kolejne założenia idei właśnie tamtej epoki, takie jak:
- Naturalizm – Monteskiusz jawi się jako przeciwnik wizji świata nadprzyrodzonego, bowiem to Monteskiusz efektywnie poprzestawał na tym co można doświadczyć lub sprawdzić. Jego postawa w ten sposób sprzyjała między innymi rozwojowi nauk ekonomiczno- politycznych
- Racjonalizm – twórca uznawał tylko to co można udowodnić racjonalnie, przez co odrzucał tak zwane objawienie boże, w to miejsce wyznając zasadę naturalizmu (religii naturalnej i deizmu).
- Optymizm – Monteskiusz był pewnie optymistą, wyznawał wiarę w naturalną dobroć człowieka czy nawet jego nieograniczony postęp, a opierający się na wręcz nieograniczonych możliwościach rozumu ludzkiego w dziedzinie poznawczej.
- Reformizm – zwłaszcza u Monteskiusza dotyczy przeobrażania życia społecznego, religijnego, państwowego i politycznego w postać stawianej za wzór monarchii oświeconej, której przykładem był np. józefinizm.
Biografia rozszerzona Monteskiusza
Monteskiusz w swych „Listach perskich” z roku 1721 poddał rzetelnej krytyce porządek zwany ancient regimem, czyli ten panujący we Francji przed rewolucją, ale i podczas niej, traktując ustrój państwowy Francji w świetle tego mającego miejsce w Wielkiej Brytanii, ponieważ ten system brytyjski uważał za formę godną naśladowania właśnie we Francji.
Największe dzieło Monteskiusza to składające się z trzydziestu jeden ksiąg zatytułowane „O duchu praw” („De l’esprit des lois”), które ukazało się roku 1748, gdzie dokonał regularnej analizy znanych mu współcześnie form ustrojowych.
Monteskiusz w dziele swym wyszedł od podstaw, z jakie uważał koncepcje prawa naturalnego, wywodząc z założenia sprzecznego z tezami Hobbesa, że prawo stanowione zostało jakie może zaistnieć, ustanawiane jest by poskramiać dzikość ludzkiej natury. Przy tworzeniu prawa należy zatem według Monteskiusza brać pod uwagę zespół naturalnych uwarunkowań, które potrafią kształtować ducha praw ciągle i od nowa. Do tychże uwarunkowań należą takie ja na przykład wielkość terytorium państwa, historia, klimat, obyczaje, religia, istniejące formy gospodarowania oraz zasady prowadzenia rządów. Monteskiusz wyróżnił przy tym trzy formy państwa, mianowicie: 1. despotia, oparta na strachu; 2. monarchia, zasadzona na honorze; 3. republika, czyli również w ramach tego demokracja oparta na cnocie, chyba że system ten kształtują warstwy arystokratyczne – wówczas miejsce szeroko pojętej cnoty zajmuje umiarkowanie.
Monteskiusz jakość państwa postrzegał w kategoriach gwarantowanych przez jego podejście do wolności obywateli. Filozof wysunął w swym dziele myśl, że temu właśnie sprzyja ograniczenie władzy, a zwłaszcza odpowiednio poprowadzony podział władzy. Należy zdaniem Monteskiusza oddzielić i dbać o to, by władza zajmująca się ustanawianiem praw była rozdzielna z władzą wprowadzającą w życie jej postanowienia; sądy natomiast powinny być już całkowicie niezależne od jakichkolwiek wpływów władz państwowych, lecz z zachowaniem miejsca sądów w strukturze państwowej. Dzięki temu sędziowie mają być wolni od nacisków ze strony władzy, dzięki czemu możliwe są sprawiedliwe wyroki. Do sądu może wobec tego odwołać się np. obywatel, który czuje się pokrzywdzony np. decyzją któregoś z państwowych urzędów. Monteskiusz postulował jednakowoż konieczność powołania dwuizbowego parlamentu jako najlepszy wyraz władzy ustawodawczej, co istotne – z prawem weta dla rządu. Spopularyzował w ten sposób definicję trójpodziału władzy.
Uważał też, że władza sądu nie powinna być powierzona stałemu senatowi, ale wykonywana przez osoby powołane z ludu w drodze powołania określonego zasadami tylko na określony czas. Popierał pogląd, że aby trzymać najwyższych urzędników w zawisłości od praw, lud ma prawo zmuszać ich, aby wrócili do życia prywatnego.
Ciekawostki o Monteskiuszu
- Monteskiusz odbył w celach badawczych wielką podróż po Europie. Przez 3 lata odwiedzał miejsca w Austrii, na Węgrzech, we Włoszech, w Niemczech, Holandii i Anglii, obserwując tam zmiany, które zachodziły w tym czasie w obszarach społeczeństwach, ale i w nauce i sztuce. Z podróży tej zdołał przywieźć mnóstwo notatek, które segregowało aż 20-stu sekretarzy.
- Ukoronowaniem myśli Monteskiusza jest dzieło z 1748 roku zatytułowane „O duchu praw”, które znalazło się w „Indeksie ksiąg zakazanych”. Tymczasem Monteskiusz wcale nie zaliczał się do radykalnego nurtu oświeceniowego i nie krytykował Kościoła. Kościół więc zadziwił, walka jaką wypowiedział tym pisarzowi przyniosła odwrotny skutek niż zakładano, bowiem jego dzieło stało się w ten sposób bardzo popularne.
Cytaty Monteskiusza
„Im mniej ludzie myślą, tym więcej mówią.”
„Gdy wystarczy poprawić, nie należy usuwać.”
„Z rozpustą jest jak z chciwością – gromadzenie skarbów pomnaża żądzę.”
