John D. Rockefeller to postać, która na trwałe zapisała się w historii jako jeden z najbogatszych ludzi wszech czasów. Jego droga od skromnych początków, przez budowę potężnego koncernu naftowego aż do roli hojnego filantropa, stanowi fascynujący przykład amerykańskiego snu. Kim był ten człowiek, jak zdobył fortunę i dlaczego jego działania wzbudzały tyle kontrowersji?
Spis treści
Wczesne lata życia – skromne początki
John Davison Rockefeller urodził się 8 lipca 1839 roku w Richford, niewielkiej miejscowości w stanie Nowy Jork. Jego dzieciństwo trudno zaliczyć do beztroskich. Ojciec, William Rockefeller, był nietypową postacią – wędrownym handlarzem, który sprzedawał domowej roboty mikstury o rzekomych właściwościach leczniczych. Prowadził także podwójne życie, często znikając z domu na długie tygodnie. Wychowaniem Johna i pozostałej szóstki dzieci zajmowała się więc przede wszystkim matka, Eliza, kobieta wyjątkowo pobożna i pracowita. To ona wpoiła synowi wartości, które później ukształtowały jego biznesową osobowość – oszczędność, samodyscyplinę i niezachwianą wiarę w sukces poprzez ciężką pracę.
John już jako dziecko przejawiał zmysł przedsiębiorczy. W wieku dwunastu lat zgromadził swoje pierwsze oszczędności – 50 dolarów, zarobionych na drobnych pracach dla sąsiadów i przy domowej hodowli indyków. Namówiony przez matkę, pożyczył je okolicznemu rolnikowi, który po roku zwrócił dług z procentem. To wydarzenie pokazało chłopcu, jak pieniądze mogą „pracować” na właściciela, co stało się dla niego inspiracją na całe życie.
Pierwsze kroki w biznesie i początki kariery
W wieku 16 lat John opuścił szkołę i zatrudnił się jako pomocnik księgowego w firmie Hewitt & Tuttle w Cleveland. Zachęcony słowami matki, młody Rockefeller skrupulatnie odkładał niemal każdy zarobiony cent, marząc o zgromadzeniu wielkiego majątku i długim życiu. Wkrótce na horyzoncie pojawiła się szansa na realizację tych marzeń – na początku lat 60. XIX wieku wybuchła w Cleveland tzw. „gorączka naftowa”, napędzana poszukiwaniem tańszej alternatywy dla drogiego oleju wielorybiego. Rockefeller dostrzegł w tym swoją życiową okazję.
W 1863 roku, wspólnie ze wspólnikami – Mauricem Clarkiem i chemikiem Samuelem Andrewsem – Rockefeller uruchomił rafinerię, która szybko zaczęła przynosić znaczące zyski. Już dwa lata później, dokładnie 14 lutego 1865 roku, John wykupił udziały braci Clark i tym samym stał się jedynym właścicielem przedsiębiorstwa, przemianowanego na Rockefeller & Andrews.
Powstanie imperium naftowego Standard Oil Company Przełomowym krokiem było utworzenie firmy Standard Oil Company w 1870 roku. Do zespołu dołączył wówczas Henry Flagler, znakomity strateg i przedsiębiorca, oraz brat Johna – William Rockefeller, równie zręczny, co sam John, w negocjacjach i zarządzaniu ludźmi. Dzięki współpracy tych osób, przedsiębiorstwo szybko się rozwinęło, przejmując kontrolę nad lokalnymi rafineriami oraz tworząc własną infrastrukturę transportową – rurociągi, cysterny, magazyny i punkty sprzedaży.
Do końca lat 70. Standard Oil kontrolował niemal cały amerykański rynek rafineryjny, przerabiając ponad 90% ropy wydobywanej w USA. Chemicy zatrudnieni w firmie opracowali setki produktów pochodzących z ropy, takich jak wazelina kosmetyczna, smoła czy nawet guma do żucia. Dzięki temu Rockefeller stał się nie tylko najbogatszym człowiekiem w Ameryce, ale także symbolem przemysłowego sukcesu, wyprzedzając takich potentatów jak Andrew Carnegie czy John Jacob Astor.
Kontrowersje wokół monopolu naftowego
Zdominowanie rynku przez Standard Oil nie obyło się jednak bez kontrowersji. Konkurencja zarzucała Rockefellerowi bezwzględne metody walki, polegające na wykupywaniu mniejszych firm i wymuszaniu korzystnych warunków współpracy z przewoźnikami kolejowymi. Presja opinii publicznej oraz polityków doprowadziła do reorganizacji działalności. Aby uniknąć restrykcji antymonopolowych, Rockefeller stworzył Standard Oil Trust – złożoną strukturę zarządzania obejmującą kilkadziesiąt spółek zależnych, kierowanych przez dziewięcioosobową radę, której sam przewodniczył.
Problemy zdrowotne i działalność charytatywna Mimo ogromnego sukcesu finansowego, życie Rockefellera nie było pozbawione trudności osobistych. Już przed pięćdziesiątym rokiem życia cierpiał na depresję, problemy żołądkowe, a także łysienie plackowate, które doprowadziło go ostatecznie do całkowitej utraty włosów. W wieku 63 lat przeszedł na emeryturę, poświęcając resztę życia działalności charytatywnej – finansował szkoły, uniwersytety, szpitale, a także wspierał badania medyczne.
John D. Rockefeller zmarł 23 maja 1937 roku, mając niemal 98 lat. Jego majątek odziedziczyła piątka dzieci, które kontynuowały działalność filantropijną ojca. Rockefeller pozostaje do dziś symbolem amerykańskiego sukcesu, a jednocześnie przykładem kontrowersyjnego sposobu prowadzenia biznesu, który wpłynął na kształt współczesnego kapitalizmu przemysłowego.
